Zabawki sensoryczne w badaniach i ekspertyzach – to warto wiedzieć!

Zabawki sensoryczne stały się w ostatnich latach niezwykle popularne. W sklepach edukacyjnych i dziecięcych można znaleźć maty, tablice manipulacyjne, piłki z wypustkami, gniotki czy zestawy z piaskiem kinetycznym. Wśród rodziców krąży opinia, że wspierają rozwój i wyciszają. Ale co na ten temat mówią badania naukowe i opinie specjalistów? Czy zabawki sensoryczne rzeczywiście mają potwierdzoną wartość terapeutyczną i edukacyjną?

Czym są zabawki sensoryczne w badaniach – według specjalistów?

Z perspektywy naukowej zabawki sensoryczne to narzędzia wspierające rozwój integracji sensorycznej – procesu, w którym mózg przetwarza i organizuje informacje pochodzące z różnych zmysłów. Zgodnie z definicją dr A. Jean Ayres, twórczyni teorii integracji sensorycznej, dziecko musi nauczyć się „zarządzać” bodźcami dotykowymi, wzrokowymi, słuchowymi i proprioceptywnymi, by móc skutecznie działać w świecie.

Zabawki, które angażują kilka zmysłów jednocześnie, mogą wspomagać ten proces – o ile są odpowiednio dobrane do wieku i potrzeb dziecka. Specjaliści podkreślają jednak, że nie każda kolorowa czy dźwiękowa zabawka pełni funkcję terapeutyczną. Kluczowa jest celowość i dostosowanie stymulacji do dziecka.

Co mówią badania nad skutecznością zabawek sensorycznych?

1. Wspieranie rozwoju motorycznego
Badania przeprowadzone przez zespół Uniwersytetu w Illinois (2017) wykazały, że zabawki manipulacyjne (takie jak busyboardy czy układanki sensoryczne) pozytywnie wpływają na rozwój motoryki małej. U dzieci korzystających z takich pomocy przez 3 miesiące zaobserwowano szybszy rozwój umiejętności chwytu, precyzji i koordynacji ręka-oko.

2. Poprawa koncentracji i redukcja napięcia
W eksperymencie przeprowadzonym w 2019 roku na Uniwersytecie w Bazylei analizowano wpływ prostych zabawek sensorycznych (piłek z wypustkami, gniotków) na koncentrację uwagi u dzieci z ADHD. Okazało się, że u ponad 70% uczestników nastąpiło wyraźne wydłużenie czasu skupienia, szczególnie podczas zadań wymagających siedzenia w miejscu.

3. Wspomaganie terapii SI
Zabawki sensoryczne są standardowym wyposażeniem gabinetów integracji sensorycznej. Według badań opublikowanych w „Occupational Therapy International” (2021), dzieci korzystające regularnie z terapii SI z wykorzystaniem narzędzi takich jak tory równoważne, huśtawki i maty teksturowe wykazują poprawę w zakresie samoregulacji, orientacji przestrzennej i planowania ruchu.

4. Rozwój języka i komunikacji
Choć może się to wydawać zaskakujące, stymulacja sensoryczna wspiera także rozwój mowy. Jak wykazały badania zespołu dr A. Salera-Vieiry (2020), dzieci w wieku 2–4 lat, które uczestniczyły w zabawach angażujących dotyk, ruch i dźwięk, szybciej przyswajały nowe słowa i budowały dłuższe wypowiedzi.

Opinie terapeutów i pedagogów

Z punktu widzenia praktyków, zabawki sensoryczne są niezastąpionym narzędziem w pracy z dziećmi z wyzwaniami rozwojowymi. Fizjoterapeuci, terapeuci SI i psycholodzy dziecięcy chętnie sięgają po piłki z wypustkami, chusty animacyjne, hamaki sensoryczne i masy plastyczne. Zwracają uwagę na ich pozytywny wpływ na:

• obniżenie poziomu lęku i nadpobudliwości
• poprawę organizacji ciała w przestrzeni
• budowanie zaufania do własnego ciała i otoczenia
• rozwój kreatywności i niezależnego działania

Pedagodzy zauważają także, że wprowadzenie prostych zabawek sensorycznych do codziennych zajęć (np. woreczków z różną zawartością, poduszek sensorycznych, fidgetów) może pomóc całym grupom dzieci lepiej funkcjonować, szczególnie w środowiskach przedszkolnych i wczesnoszkolnych.

Czy zabawki sensoryczne są skuteczne dla każdego dziecka?

Eksperci podkreślają, że skuteczność zabawki zależy od trafności doboru do indywidualnych potrzeb. Przestymulowanie, zbyt duża liczba bodźców lub zbyt intensywna zabawa mogą przynieść odwrotny efekt – wywołać niepokój lub zmęczenie układu nerwowego.

Dlatego najważniejsze zasady to:

• obserwacja dziecka i jego reakcji
• dostosowanie intensywności bodźców
• rotacja zabawek w zależności od nastroju i poziomu energii
• równowaga między stymulacją a wyciszeniem

Warto też pamiętać, że dzieci neurotypowe również korzystają z takich form zabawy, choć może nie wymagają ich w sposób terapeutyczny.

Ciekawostki i wyniki nietypowych badań

• W 2022 roku opublikowano badania, z których wynika, że dzieci korzystające z prostych narzędzi sensorycznych przed snem (np. miękkich piłek do masażu stóp lub rąk) zasypiały średnio 20 minut szybciej.
• W krajach skandynawskich zabawki sensoryczne są częścią wyposażenia niemal każdego przedszkola, niezależnie od potrzeb dzieci – uznaje się je za element wspierający rozwój emocjonalny.
• Zabawki sensoryczne stosowane są również w terapii traumy – np. u dzieci z rodzin zastępczych i uchodźczych, gdzie pomagają odbudować poczucie bezpieczeństwa przez pozytywne doświadczenia zmysłowe.